રંગરસ ૪

કાળો

આપણો કામણગારો છે તે કાળો આફ્રિકી નથી. આપણો શ્યામ કામણગારો અને કાળાનો પયૅાય છે. આપણો શ્યામ ચમકદાર નીલો અથવા ગાઢો કથ્થઇ/બદામી છે.

કાળો બુરાઇ નહી,અગોચર અને ડર રજૂ કરે છે. નજર,મીઠી હોય તો પણ, લાગી શકતી હોય ત્યારે કાળું ટપકું સુરક્શા કવચ છે. કાળી ટીલી જે નામ પર લાગી તે નામ અગાઉ સ્વચ્છ હતું એમ પ્રછન્ન સાબિતી હવામા તરતી રહે છે.

કાળો શોષક છે. તપ પછી, ઊજાૅમુક્તિ પછી તેને રાખ જેવો પ્રમાણમાં ઉજળો વાન મળે છે પણ મલીન આવરણ એમ ઉતરતુ નથી. કોલસો અને કાબૅન છે તે.ઉષ્મા અને ઊર્જાનો કોઠાર છે.
કાળો ગેરહાજરી છે -પ્રકાશની. શુભ્રતામાંથી જન્મેલા તમામ રંગ  એકબીજામાં ભળીને કાળો બની રહે.બ્રહ્માથી વિષ્ણુ થઇ શિવ સુધીની યાત્રા. આપણો શિવ પવિત્ર છે,સત્ય છે,ભોળો છે,તાંડવ છે,યોગી છે. ભારતીય ચિત્તની ચિદાનંદ અવસ્થા 'શિવોહંમ' છે.

બ્રહ્માંડ, જ્યાં કાળ મરડાય છે, ત્યાં કાળાનો વ્યાપ છે. તે સજૅનની પૂવૅશરત છે. તેનું ઇતિ નેતિ છે. પદાથૅમાં ના શોષાયેલ રંગ પદાથૅનો વણૅ બની રહે છે. કાળો અહીં અપવાદ છે. આમ, કાળો પોતે અલગ રંગ નથી. તે તમામ રંગોનું શિવાપૅણ છે.

#6@¥4

મોટામામા

ચૂંટણીમુદ્દા

ચૂંટણીની બેઠકો અમારા આંગણે થતી. મણીદાદાની ખાલી પડેલી પાટ પર ક્યારેક મહાનુભાવ/ઉમેદવાર માટે શેતરંજી પથરાતી. મોટાભાગે લોકો ‘વચ્ચે' રહેવા ઇચ્છતા ઉમેદવાર લાંબ્બી ઓસરીમાં પાથરણા પર બેસતા. તેવામાં ખાલી પડેલી પાટ, હાથીના પગ જેટલા પહોળા પાયાવાળી છ બાય ત્રણની પાટ ,કિશોરો અને બાળકોનું મેદાન બનતી. ઓસરીની બહારની તરફ સળંગ ઓટલી. ગૃહપ્રવેશ માટે સાતેક ફુટ જગ્યા વચ્ચે કપાય એટલે બે ઓટલીઓ બને. એ ઓટલી અમારા સમગ્ર પરિવાર માટે દુનિયાદર્શનની બારી.ત્યાં બેસેલ વ્યક્તિને છેક ગામનુ઼ં કેન્દ્ર અને તેની ચહલપહલ દેખાય. તે બારીની સીધમાં પાડોશીનું બાથરૂમ ચણાઇ ગયું. એટલો દ્રષ્યપટ બંધ થયો. ચૂંટણી બેઠક ટાણે તે બંને ઓટલીઓ, પોણા બાય પચ્ચીસ ફુટ ય ભરાઇ ગઇ હોય.

જે દ્રશ્ય આંખમાં છે તેમાં હું ઓસરી બહાર આંગણામાં આંટા મારતી દેખાઉં છું.  ઓસરી ભરાઇ ગઇ છે અને ઉમેદવાર (નામ યાદ છે પણ અહીં લખવું નથી.) પણ આવી બેઠા છે. પણ, ચર્ચા શરું નથી થઇ. કે.પી.ની, મારા મોટામામાની રાહ જોવાઇ રહી છે.  આઠ-દસવર્ષની એ ઉંમરે  મને મોટામામાના મહાત્મ્યનું અભિમાન થાય છે.


કે.પી. પહોંચવામાં છે એમ સહુને જાણ થાય છે. ૧૯૮૦ની આસપાસના એ શાંત કાળમાં મોટામામા ગામથી ત્રણેક કિ. મી દુર ચપટીયા હનુમાન  કે બીજી તરફ વેડ(નજીકનું ગામ) પહોંચે એટલે તેમના બુલેટ- રૉયલ એનફિલ્ડના અવાજથી અમને જાણ થાય કે ચા ચઢાવવાનો વખત થઇ ગયો. ત્યારથી માંડીને, વાહન બાબતે ઔરંગઝેબ એવી મને એકમાત્ર રોયલ એનફિલ્ડમાં જ રસ પડે છે. ઘરમાં હારબંધ લગાવેલ ઇશ્વર ચિત્રોમાંના ઇશ્વર કોણે જોયા હશે તે પ્રશ્ન ઉઠેલ અને શમી ગયેલ, મોટામામાના કારણેસ્તો. તેમની મ્હોંફાડ અને ચામડીનો રંગ શંકરના ચિત્રને મળતો આવતો હતો.

મોટામામા આવી પહોંચે છે. ખબરઅંતરની પૂર્વભૂમિકા પછી મોટામામા નાની ઓટલીને એક છેડે બેસે છે. કસાયેલા ચહેરા અને શરીરો વચ્ચે તેમનો  સ્નિગ્ધ, નમણો ચહેરો જુદો તરે છે. તેઓ પડછંદ કે ખડતલ નથી. બધા શાનાથી અંજાયેલા છે: લાડના ઉછેરની નમણાશથી કે સ્પષ્ટ બૌદ્ધિકતાથી? બાપુજીની અકબંધ શાખ અને મોટામામાની છાપ વાતાવરણમાં છવાયેલી છે. ચૂંટણી બેઠક શરું થાય છે. ઉમેદવાર ગામલોકોને પુછે છે, “શું અપેક્ષા છે?”  કેટલીક  રજુઆતો થઇ પણ તેની વિગત યાદ નથી આવતી. મને નવાઈ લાગે છે કે ગામને એવી તે કેવી જરુરીયાત હોઇ શકે? બેઠકની એકમાત્ર માદા ઉપસ્થિતિ એવી મને કશું સમજાતું નથી ને ઢગલો સવાલ થાય છે. એમ પણ લાગે છે કે આ વાતો નિરર્થક છે, યાદ છે મને, કેમકે કોઇના અવાજમાં સ્વભાવિકતા નથી ને જાણીતા ચહેરા પણ અજાણ્યા લાગે એટલા સૌમ્ય છે.

મોટામામા એમની ૫૦૧ બીડીના કસ ખેંચે છે અને સાંભળે છે. તેમના ચહેરાની નિરાંત અકબંધ છે. “અત્યંત હેન્ડસમ ચહેરા સાથે સિગરેટ કરતાં બીડી વધુ સુટ થતી હોય છે." એ માન્યતા આવા દ્રશ્યોની નિયમિતતાને કારણે જ મારા ચિત્તે ધરી હશે.  ઉમેદવાર સ્પેસિફિકલી મોટામામાને પુછે છે, “બોલો કે.પી.?”  હું પુરા અસ્તિત્વથી ઉત્સુક થઇ ઉઠી છું.  મોટામામા બોલવું શરું કરે છે.  એમના ઘેઘૂર અને બીડીને કારણે ધુમાડાભેર થયેલા ધીમા અવાજે કહે છે : “આપણા તળાવમાં વિદેશી પક્ષીઓ આવે છે. આસપાસના (જાતીવાચક શબ્દ)ને તેનું મહત્વ ખબર નથી અને તેઓ તેનો શિકાર કરીખાય છે.”  .ઓહ! તળાવમાં વિદેશી પક્ષીઓ આવે છે! એટલે શું એવી કોઇ સમજ નથી પણ પક્ષી આમ બીજે ક્યાંયથી આવે અને તે ય તળાવમાં, તે નવાઈભર્યું લાગે છે.  જો કે, મોટાભાગના ગ્રામજનોના ચહેરા પર કંટાળો પ્રકટી ઓલવાઇ જાય છે. ઉપાય સુચવવો જરુરી નથી એમ મને કળાય છે. પણ, સ્વભાવગત, મોટામામા ઉપાય સુચવશે જ. શું સુચવશે? પરિવેશથી સંસ્કૃત મન વિચારે છે કે મામા કહેશે કે એ લોકોને સીધા કરી દેવા જોઇએ. વળી,મોટામામાને પોલિટીકલી કરેક્ટ રહેવાનું ક્યારેય નથી આવડ્યુ઼ એ મોટપણે જોયું હતું. એક લાંબો કસ ખેંચી મોટામામા આગળ બોલે છે , “તે લોકોને પક્ષીઓ અંગે તાલીમ આપવી જોઇશે. તેનાથી તેઓ શિકાર કરવામાં પાછા તો પડશે જ, એમના માટે ગાઇડ તરીકે વ્યવસાયની તક પણ ઊભી થશે.” મોટાભાગના ગ્રામજનોના ચહેરા પર ઠેકડીસૂચક સ્મિત પસાર થઈ જાય છે. સૌમ્યમૂર્તિ ઉમેદવાર મોટામામાની પ્રશંસા કરે છે અને પોતે તે દિશામાં વિચારશે તેમ જણાવે છે. બધાને ખબર છે, બધા પર વહીને આવેલ હવાની અસર હેઠળ અબુધ એવી મને ય ખબર પડે છે કે કે.પી.ની આ  હવાઇ અપેક્ષા હવામાં જ ભળવાની છે. મનમાં શંકા ઉઠે છે, “શું મોટામામા જાણે છે તેમની રજુઆતની ગતિ શું થશે? “ હા. જાણે છે  અને છતાં તેઓ એ જ નિરાંતવા ચહેરે બીડીનો વધુ એક કસ લે છે.

તે દિવસે પક્ષીજગતમાં મારો પ્રવેશ થાય છે.