એક કિશોરની વાત છે.
હું તેના પરિચયમાં આવી ત્યારે તે છઠ્ઠાનો વિદ્યાથીૅ હતો. ઉંમર જો કે વધુ, ચોદેક હશે. ત્યારે મારી શાળાને કમ્પાઉન્ડ વૉલ નહી. ફરિયાદ મળેલી કે તે છોકરીઓને હેરાન કરે છે. તે દિવસે રમતના તાસમાં ખો-ખો રમતી છોકરીઓની વચ્ચે તેને સાયકલના આંટા મારતો જોઇ હું ધસી, સ્ટીયરીંગ પકડી અટકાવ્યો અને માસ્તરની ઑથોરીટીથી ધમકાવ્યો. હમેંશની જેમ મારી અંદર સવાલોનો ફૂવારો ઉછળતો હતો. મારા ઑથોરીટેટીવ વતૅનની અસરમાં તે ત્યાંથી જતો તો રહ્યો પણ,મારી ધારણા મુજબ તક મળતાં જ તે પાછો આવ્યો.
તેના પર ગુસ્સો તો આવ્યો જ, પણ દયા ય આવતી હતી અને પ્રિય વિધાન ચિત્તના ઉંબરે ટકટક કરતું હતું : પ્રભુ, તેને માફ કર કેમકે તેને ખબર નથી કે તે શું કરી રહ્યો છે. નજર સામે એક જીવન જાણે પોતાને વેડફવાની નેટ-પ્રેક્ટીશ કરતું હતું.
તોફાની બાળક માટે મને વિશેષ ભાવ. એમ લાગે કે તેને 'બચાવવું' મારી નૈતિક ફરજ છે. એવું નથી કે હું આવા બાળકો પર અકળાતી નથી. પણ, એ અકળામણ મારી મયૉદા છે એમ મનમાં જાપ કરતી હોઉ છું.
તો, આ છોકરાનું શું કરવું એ સવાલ ચિત્તની સિતાર બની ગયો, બૅકગ્રાઉન્ડમાં વાગ્યા કરે.તે મારી શાળાનો વિદ્યાથીૅ ય નહીં
મારી વિદ્યાથૅીના વાલી સંપકૅ દરમ્યાન તેને તેના ઘરમાં જોયો. એક ઓરડા અને નાની પરસાળ વાળા ઘરમાંથી મને જોઇ તે થથરી ગયો. તેની મમ્મી જોડે તેની માથાકુટ ચાલતી હતી અને હું પહોંચી હતી. ભાજી સમારી રહેલ તે મા આગળ જઇ હું બોલી : કેમ 'લા,નિશાળે નથી ગયો ? તે સાથે જ તેની મમ્મીએ કથા માંડી. તેની હાલત કફોડી હતી અને તે, આ સ્થિતીમાં મુકાયેલ બીજા કોઇપણ 'વ્યક્તિ'ની જેમ જાણતો હતો કે તેને સબક શીખવવાની મને મળેલી તક હું ગુમાવીશ નહી.
હું આવી સોનેરી તક જવા દઉં ?
મે તેના વખાણ આદયૉ.
" મજબુત છોકરો છે. "
આદયૉ ભેગા મને તેનામાં વખાણવા લાયક લક્શણો- સંભાવનાઓ દેખાવા લાગી. આ નવા સ્ફોટથી ચકિ્ત હોવા છતાં હું જ્યોતિષ જેવા વાક્યો બોલતી રહી. : " આ કોઇની શેહમાં નહી રહે. પથ્થરને લાત મારી કમાઇ લેશે..." નિ:શંક તે પણ ચકિ્ત થયો હશે પણ મારા ભાવને સંતાડી રહેલી હું તેના ભાવ કળવાની સુધમાં ના હતી. કઇં ચુકાઇ ના જાય એની લાહ્યમાં હું ઘણું બોલી.
તેની મા તો માતૃત્વને વશ કાચી ક્શણે મારા બોલ સાથે ધામિૅકતાથી સહમત થઇ ગઇ.
હું બોલતાં અટકી ત્યારે પોતાના પર આવતા હસવા ઉપરાંત હાશ પણ અનુભવી રહી.
ખરી કસોટી હવે હતી. મને ખબર હતી કે પોતાની સારપની સાબિતી મેળવવા તે અવારનવાર મારી પાસે આવશે. મને ડર લાગતો હતો, ક્યાંક તેના માટેનો ગુસ્સો હાવી થઇ જશે તો !
તે અવારનવાર પ્રત્યક્શ થવા લાગ્યો. મારી નબળી ક્શણોને સ્મિતથી ઢાંકી અને સબળ સમયે, "કેમ છે? શું કરે મમ્મી?" એમ ચાલ્યું.
તે હાઇસ્કુલમાં ગયો તો ખરો પણ ટૂંકા ગાળામાં અભ્યાસ છોડી દીધો. મે તેના એ નિણૅયને ય "બરાબર કયુૅં"થી જ બિરદાવેલો. હવે તેણે કમાવું શરું કરી દીધું હતું.
મારી શાળાના પ્રસંગોએ તે કામ આવવા લાગ્યો, વગર બોલાવ્યે. શાળાનો સામાન ખસેડવાનો થયો, બે વાર, કેમકે શાળાનું નવું મકાન બન્યું, ત્યારે તે ખડે પગે. અને હવે તેને મારા પ્રમાણપત્રની જરુર નહોતી પડતી. સાથી શિક્શકો આ ઘટના જાણે નહીં. એટલે તેમને સવાલ થાય કે આ કિશોર કેમ આપણા કામમાં સાથ આપે. મિત્રોએ તેને ઉચિત મહેનતાણું ચૂકવ્યું અને જવાબ ગોઠવ્યો કે તે મહેનતાણા માટે આમ કરતો હશે. બેશક, મહેનતાણું ચાલકબળ હતું, પ્રેરકબળ તેની જાગૃત સારપ હતી.
વચ્ચે તેને કહ્યું કે દસમાનું સટીૅ કમાઇ લે તો કેટલેક ઠેકાણે કામ આવે. પણ, એ કામ તેને હવે માફક આવે તેવું નથી. તે ઘણા પ્રકારના કામ શીખી ગયો છે અને તક મુજબ કામ કરી કમાઇ લે છે.
લાંબા ફલક પર પથરાયેલા અમારા સંબંધને સમય કેટલો મળ્યો ? શરુઆતમાં ત્રણ-ચાર દિવસે એક મિનીટ,પછી અઠવાડિયે/ પખવાડિયે એક/અડધી મિનીટ. સ્કુલે આવતાં-જતાં ચાલુ સ્કુટરે વાત થાય.
હું તેના પરિચયમાં આવી ત્યારે તે છઠ્ઠાનો વિદ્યાથીૅ હતો. ઉંમર જો કે વધુ, ચોદેક હશે. ત્યારે મારી શાળાને કમ્પાઉન્ડ વૉલ નહી. ફરિયાદ મળેલી કે તે છોકરીઓને હેરાન કરે છે. તે દિવસે રમતના તાસમાં ખો-ખો રમતી છોકરીઓની વચ્ચે તેને સાયકલના આંટા મારતો જોઇ હું ધસી, સ્ટીયરીંગ પકડી અટકાવ્યો અને માસ્તરની ઑથોરીટીથી ધમકાવ્યો. હમેંશની જેમ મારી અંદર સવાલોનો ફૂવારો ઉછળતો હતો. મારા ઑથોરીટેટીવ વતૅનની અસરમાં તે ત્યાંથી જતો તો રહ્યો પણ,મારી ધારણા મુજબ તક મળતાં જ તે પાછો આવ્યો.
તેના પર ગુસ્સો તો આવ્યો જ, પણ દયા ય આવતી હતી અને પ્રિય વિધાન ચિત્તના ઉંબરે ટકટક કરતું હતું : પ્રભુ, તેને માફ કર કેમકે તેને ખબર નથી કે તે શું કરી રહ્યો છે. નજર સામે એક જીવન જાણે પોતાને વેડફવાની નેટ-પ્રેક્ટીશ કરતું હતું.
તોફાની બાળક માટે મને વિશેષ ભાવ. એમ લાગે કે તેને 'બચાવવું' મારી નૈતિક ફરજ છે. એવું નથી કે હું આવા બાળકો પર અકળાતી નથી. પણ, એ અકળામણ મારી મયૉદા છે એમ મનમાં જાપ કરતી હોઉ છું.
તો, આ છોકરાનું શું કરવું એ સવાલ ચિત્તની સિતાર બની ગયો, બૅકગ્રાઉન્ડમાં વાગ્યા કરે.તે મારી શાળાનો વિદ્યાથીૅ ય નહીં
મારી વિદ્યાથૅીના વાલી સંપકૅ દરમ્યાન તેને તેના ઘરમાં જોયો. એક ઓરડા અને નાની પરસાળ વાળા ઘરમાંથી મને જોઇ તે થથરી ગયો. તેની મમ્મી જોડે તેની માથાકુટ ચાલતી હતી અને હું પહોંચી હતી. ભાજી સમારી રહેલ તે મા આગળ જઇ હું બોલી : કેમ 'લા,નિશાળે નથી ગયો ? તે સાથે જ તેની મમ્મીએ કથા માંડી. તેની હાલત કફોડી હતી અને તે, આ સ્થિતીમાં મુકાયેલ બીજા કોઇપણ 'વ્યક્તિ'ની જેમ જાણતો હતો કે તેને સબક શીખવવાની મને મળેલી તક હું ગુમાવીશ નહી.
હું આવી સોનેરી તક જવા દઉં ?
મે તેના વખાણ આદયૉ.
" મજબુત છોકરો છે. "
આદયૉ ભેગા મને તેનામાં વખાણવા લાયક લક્શણો- સંભાવનાઓ દેખાવા લાગી. આ નવા સ્ફોટથી ચકિ્ત હોવા છતાં હું જ્યોતિષ જેવા વાક્યો બોલતી રહી. : " આ કોઇની શેહમાં નહી રહે. પથ્થરને લાત મારી કમાઇ લેશે..." નિ:શંક તે પણ ચકિ્ત થયો હશે પણ મારા ભાવને સંતાડી રહેલી હું તેના ભાવ કળવાની સુધમાં ના હતી. કઇં ચુકાઇ ના જાય એની લાહ્યમાં હું ઘણું બોલી.
તેની મા તો માતૃત્વને વશ કાચી ક્શણે મારા બોલ સાથે ધામિૅકતાથી સહમત થઇ ગઇ.
હું બોલતાં અટકી ત્યારે પોતાના પર આવતા હસવા ઉપરાંત હાશ પણ અનુભવી રહી.
ખરી કસોટી હવે હતી. મને ખબર હતી કે પોતાની સારપની સાબિતી મેળવવા તે અવારનવાર મારી પાસે આવશે. મને ડર લાગતો હતો, ક્યાંક તેના માટેનો ગુસ્સો હાવી થઇ જશે તો !
તે અવારનવાર પ્રત્યક્શ થવા લાગ્યો. મારી નબળી ક્શણોને સ્મિતથી ઢાંકી અને સબળ સમયે, "કેમ છે? શું કરે મમ્મી?" એમ ચાલ્યું.
તે હાઇસ્કુલમાં ગયો તો ખરો પણ ટૂંકા ગાળામાં અભ્યાસ છોડી દીધો. મે તેના એ નિણૅયને ય "બરાબર કયુૅં"થી જ બિરદાવેલો. હવે તેણે કમાવું શરું કરી દીધું હતું.
મારી શાળાના પ્રસંગોએ તે કામ આવવા લાગ્યો, વગર બોલાવ્યે. શાળાનો સામાન ખસેડવાનો થયો, બે વાર, કેમકે શાળાનું નવું મકાન બન્યું, ત્યારે તે ખડે પગે. અને હવે તેને મારા પ્રમાણપત્રની જરુર નહોતી પડતી. સાથી શિક્શકો આ ઘટના જાણે નહીં. એટલે તેમને સવાલ થાય કે આ કિશોર કેમ આપણા કામમાં સાથ આપે. મિત્રોએ તેને ઉચિત મહેનતાણું ચૂકવ્યું અને જવાબ ગોઠવ્યો કે તે મહેનતાણા માટે આમ કરતો હશે. બેશક, મહેનતાણું ચાલકબળ હતું, પ્રેરકબળ તેની જાગૃત સારપ હતી.
વચ્ચે તેને કહ્યું કે દસમાનું સટીૅ કમાઇ લે તો કેટલેક ઠેકાણે કામ આવે. પણ, એ કામ તેને હવે માફક આવે તેવું નથી. તે ઘણા પ્રકારના કામ શીખી ગયો છે અને તક મુજબ કામ કરી કમાઇ લે છે.
લાંબા ફલક પર પથરાયેલા અમારા સંબંધને સમય કેટલો મળ્યો ? શરુઆતમાં ત્રણ-ચાર દિવસે એક મિનીટ,પછી અઠવાડિયે/ પખવાડિયે એક/અડધી મિનીટ. સ્કુલે આવતાં-જતાં ચાલુ સ્કુટરે વાત થાય.
No comments:
Post a Comment