ધૂમકેતુ

કાળને અતિક્રમી શકવાની લખાણની ત્રેવડ લેખકની આવડતને પ્રતિબિંબિત કરે છે. ધૂમકેતુની ‘જુમો ભિસ્તી’ ભણાવતાં અને ઈવાના ‘બીકણ સસલી’ પ્રેમને જોઈ એ પ્રતિબિંબ ચિત્તમાં પડઘાયું.


જુમો ભિસ્તી: એક એક વિધાન ભાષાને સાહિત્યની ઊંચાઈ આપે. પાડાનું ‘નમણું’ નામ પાડનાર ‘સાહિત્યપ્રેમી’ની જેમ! જુમો જયારે ‘મારો વે...’ એમ અધૂરું છોડે ત્યારે જુમાનું વેણુ સાથેનું જોડાણ, અન્ય વ્યક્તિઓની ની:સ્પૃહ્યતા અને એ અંગે જુમાની સમજ એમ બધું વ્યક્ત થઇ જાય. “શાંતિ એવી જ જળવાઈ રહી” એમ લખીને લેખક છેલ્લા ફકરામાં જુમાને ‘અશાંત’ પણ લેખે.

શિક્ષક તરીકે જે પડકાર તે એ કે આવી કૃતિનો પોતાના ચિત્તમાં જે પડઘો પડે એની ગુંજ વિદ્યાર્થીઓના ચિત્તમાં ગાજતી કરવી. આદર્શ પઠન સંવેદનોને પહોંચાડવા ઉપયોગી; ભાષાની બારીકાઈઓ ખોલવા ભાષા પ્રવૃત્તિઓ કામ લાગે. આવા પ્રશ્નો પૂછ્યા :

-પાડાનું નામ કોણે પડ્યું હતું? તે કોણ હતો?(હિંદુ સાહિત્યરસિક મિત્ર)

-સાહિત્યરસિક, કલારસિક ...જેવા શબ્દોની યાદી બનાવીએ.

-અહીં લેખકે મિત્ર આગળ ‘હિંદુ’ વિશેષણ કેમ મુક્યું? એ ના મુક્યું હોત તો ના ચાલત?

-કયા વિધાન આધારે જુમાનો ધર્મ નક્કી કરી શકાય? જુમાના ધર્મ અંગે બીજે ક્યાય નિર્દેશ છે?

-કયા કયા વિધાનો પરથી જુમાની આર્થિક સ્થિતિનો ખ્યાલ આવે?

-‘રંગ જોવાં’,’તડકો છાયડો’...આ શબ્દ જુથોને ના બદલે બીજા શબ્દો મૂકી વાક્ય બનાવો અને બોલો. કયું વાક્ય તમને વધુ ગમ્યું?કેમ?

-પહેલી પાંચ લીટીઓ વાંચો. એને ધ્યાને રાખી તમારા ગામ,ફળિયા અને ઘરનું ખુબ ટૂંકમાં વર્ણન લખો.

- સિગન્લ વાળાને ત્યાં બુમ પડતી વખતે જુમો ‘ઓ ભાઈ બહેન’ એમ કેમ બોલે છે? માત્ર ભાઈ કે બહેન કેમ નહી?

-“માણસનું છૈયું ય દેખાતું ન હતું.” આ વાક્ય વડે લેખક શું સૂચવવા માંગે છે?

બીકણ સસલી :

આ વાર્તા મેં ઇવાને વેકેશનમાં ‘મારી રીતે’ કહી હતી. ત્યારે તો તે અંગ્રેજી માધ્યમની વિદ્યાર્થી હતી. તેને ગુજરાતીમાં એ જ વાર્તા પાઠ તરીકે આવતાં તેના આનંદનો પર નહોતો.( ધમાચકડી કાવ્ય ભણવામાં ક્યારે આવશે ! તે એની રાહ જુએ છે.) એને ગુજરાતી વાંચન અંગે આત્મવિશ્વાસ ઓછો કારણકે એને પોતાની ક્ષમતા ખબર છે અને પોતે હાલ પોતાની ‘કક્ષા’ મુજબનું વાંચી નથી શકતી એ અંગે સભાન પણ ખરી. એટલે મારે તેને રોજ ‘બીકણ સસલી’ વાંચી સંભળાવવી પડે.

પણ, ગયા અઠવાડિયે મેં સૂચવ્યું અને મારી સસલીમાં ‘બીકણ સસલી’ વાંચવાની જીગર પણ જન્મી. ત્યારથી, રોજ, અમારે ત્યાં ‘બીકણ સસલી’ ધાર્મિક નિયમિતતાથી વંચાય છે !

મારો માસ્તર જીવ રોજ એકાદી સવાલ કે પ્રવૃત્તિ – ભાષા શિક્ષણ માટેની કરાવવા લલચાય. અને ત્યારે એ એકમની ભાષાની ઊંચાઈ અને ગિજુભાઈની સુક્ષ્મ દ્રષ્ટિ માટે માન થઇ આવે. ટૂંકા પદ્ય વાક્યો, અંત્યાનુપ્રાસ, લિંગ પરિવર્તન, જોડાક્ષરો, કાવ્યમય ફકરાનું પુનરાવર્તન, નવા શબ્દોનો પરિચય મૂકી દેવાની સિફત અને સૌથી ઉચ્ચ તો રસ જાળવી રાખવો !